فناوری بلاکچین، شبکه‌ای کاملاً خودکار و مستقل است که به دلیل ماهیت غیرمتمرکز خود امکان نفوذ به آن بسیار اندک است و امکان فعالیت‌های مخرب در آن حداقل است.
پیش‌بینی‌ها از توسعه کاربرد این فناوری حکایت دارد تا جایی که مجمع جهانی اقتصاد پیش‌بینی کرده تا سال ۲۰۲۵، ده درصد تولید ناخالص داخلی جهان بر روی فناوری بلاکچین ذخیره خواهد شد.
اهمیت و گسترش استفاده از این فناوری انگیزه‌ای شد تا در گفتوگو با معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی با آن بیشتر آشنا شویم. بخش دوم مصاحبه گسترش‌نیوز با مسعود گرشاسبی را در ادامه می‌خوانید؛ در بخش دوم این مصاحبه درباره مزایا، چالش‌های احتمالی و نحوه ایجاد شبکه بلاکچین صحبت کرده‌ایم.
استفاده از فناوری بلاکچین چه نتایج مثبتی در پی خواهد داشت؟
شاید مهم‌ترین ویژگی بلاکچین، تمرکززدایی آن است. برنامه‌هایی که بر روی سکوی بلاکچین نوشته می‌شوند، نیازی به وجود یک واسط مشخص و معین ندارند و هر کسی که به شبکه بلاکچین بپیوندد، می‌تواند برنامه‌ها را اجرا کند.
بسیاری از تهدیدها که در برنامه‌های فعلی فضای مجازی ناشی از تمرکز آنها وجود دارد، در بلاکچین به‌صورت ذاتی رفع می‌شود.
فضای ذاتی بلاکچین به‌گونه‌ای است که مدیریت و نظارت حاکمیتی بر روی برنامه‌ها وجود ندارد و اجرای برنامه‌ها به تعبیری بدون واسطه و در شفافیت و اعتماد کامل صورت خواهد گرفت. تمرکززدایی بلاکچین باعث می‌شود، ریسک‌های هک و تقلب و جرائم اینترنتی کم شود ضمن اینکه چون تعداد قابل‌توجهی از افراد در ایجاد این شبکه مشارکت دارند قابل‌اعتمادتر است.
استفاده از شبکه بلاکچین نتایج مثبت دیگری هم دارد مثل‌اینکه پردازش‌ها شفاف می‌شوند؛ در شبکه بلاکچین پردازش‌ها شفاف می‌شوند زیرا اجرای پردازش‌ها دیگر در اختیار یک نفر نیست و تعداد زیادی که عضو شبکه بلاکچین هستند، اجرای پردازش‌ها را بر عهده می‌گیرند. درواقع فناوری بلاکچین تمرکززدایی می‌کند ضمن آنکه دیگر نیازی به یک واسطه متمرکز برای اجرای برنامه نیست.
استفاده از بلاکچین اعتماد اجباری را بی‌معنی می‌کند؛ چون در شبکه بلاکچین افراد زیادی پردازش‌ها را انجام می‌دهند، نیازی به اعتماد اجباری نیست. در جست‌وجوی گوگل ما مجبور به اعتماد هستیم. در بلاکچین تعداد زیادی عضو پردازش را انجام می‌دهند و طبق نظام هماهنگی به نام اجماع با الگوریتم‌های متعدد، نتیجه پردازش ثبت و ضبط می‌شود.
احتمال تبانی اعضای شبکه بلاکچین در دست‌کاری پردازش‌ها بسیار کم است و در شبکه‌ای مانند بیت‌کوین به دلیل گستردگی آن، با اطمینان می‌توان گفت کاملاً منتفی است. در فناوری بلاکچین به‌راحتی به‌جای اعتماد اجباری، اعتماد ذاتی در پردازش‌ها ایجاد می‌شود.
مزیت دیگر بلاکچین این است که خطر هک شدن کم می‌شود. هک کردن در فناوری بلاکچین به دلیل حذف ویژگی تمرکز در آن، بسیار سخت و هزینه‌بر خواهد بود. در فضای مجازی امروزی با نفوذ در کد یک برنامه، عمل هک انجام می‌شود و کنترل برنامه در اختیار هکر قرار می‌گیرد. در فناوری بلاکچین نفوذ در یک سرور و کنترل آن بی‌فایده است چون تعداد زیادی سرور دیگر که مالکیت آنها در اختیار افراد دیگر است نیز باید هک شوند.
مثلاً در شبکه بیت‌کوین، میلیون‌ها نود وجود دارد که اطلاعات شبکه بیت‌کوین را در خود نگهداری می‌کنند و این نودها در پردازش‌های شبکه بیت‌کوین شرکت می‌کنند؛ پس می‌توان گفت احتمال هک شدن این حجم از بازیگران شبکه بیت‌کوین، تقریباً صفر است. اصولاً یکی از دلایل توفیق بیت‌کوین در جهان، همین امنیت ذاتی شبکه بیت‌کوین است که برآمده از فناوری بلاکچین است.
در فناوری بلاکچین پردازشگرها به‌راحتی به شبکه اضافه می‌شوند و حتی می‌توانند در کل جهان پخش شده باشند که به‌این‌ترتیب توسعه‌پذیری بالایی برای شبکه بلاکچین فراهم خواهد شد. جالب اینجاست که پردازشگرها لزوماً نیازی نیست شناخته شده باشند و یا مورد تایید باشند. در بسیاری از کاربردها، فضای بلاکچین عمومی است و هر کسی می‌تواند عضوی از شبکه بلاکچین شده و به ازای خدماتی که برای شبکه ارائه می‌کند، کسب درآمد کنند. در این فناوری نیازی به یک مرکز یا شخص معتمد برای نظارت بر شبکه نیست. شبکه اعتماد ایجاد می‌کند نه یک فرد. پردازش‌ها شفاف هستند و امکان دست‌کاری و تقلب وجود ندارد.
نهایتاً هم درباره مزیت این شبکه باید گفت که شبکه بلاکچین هیچ لحظه‌ای از دسترس خارج نخواهد شد.
البته در اینجا بد نیست به نکته‌ای هم اشاره کنیم؛ اینکه مالکیت پردازش را باید از مالکیت حقوقی پردازش تفکیک کرد. در فناوری بلاکچین کسانی که پردازش را ایجاد و کسب‌وکاری مبتنی بر بلاکچین خلق می‌کنند ( مثلاً با نوشتن برنامه بر روی پلتفرم اتریوم) مالکیت حقوقی برنامه را در اختیار دارند اما اجرای پردازش برنامه، در اختیار پلتفرم بلاکچین است و ممکن است تعداد زیادی در اجرای آن سهیم باشند. یعنی با حفظ حقوق سرویس‌دهندگان، حقوق مشتریان برای بهره‌مندی از یک پردازش شفاف و امن محفوظ خواهد بود.
در کنار تمام مزایایی که برای این شبکه برشمردید، استفاده از بلاکچین چالشی هم ایجاد می‌کند؟
بله، علی‌رغم ویژگی‌های بسیار مثبتی که برای بلاکچین متصور هستیم، چالش‌هایی هم دارد که گاهی می‌تواند بحران‌زا باشند. نمونه آشکار این چالش‌ها در شبکه بیت‌کوین مشاهده می‌شود که مصرف انرژی بسیار بالایی را در سطح جهانی پدیدار کرده است. اگرچه با استفاده از الگوریتم‌های نرم‌افزاری سبک‌تر می‌توان شبکه‌های بلاکچینی معقولی در زمینه مصرف انرژی ایجاد کرد.( البته به همان نسبت، ریسک تهدیدهای امنیتی نیز بالا خواهد رفت.)
به‌صورت کلی چالش‌هایی که در ادامه ذکر می‌شود برای شبکه بلاکچینی قابل‌تصور است اگرچه این چالش‌ها همیشه و همه‌جا وجود ندارد؛ مثلاً: منابع سخت‌افزاری زیادی در شبکه‌های بلاکچین عمومی مصرف می‌شود.( البته در کاربردهای سازمانی که بازیگران آن محدود و مجوزدار هستند، این چالش مطرح نیست)
چالش دیگر این است که مصرف انرژی با توسعه شبکه زیاد می‌شود. مثلاً مصرف انرژی بیت‌کوین معضل است.
البته در شبکه‌های بلاکچین سبک‌تر ( به‌خصوص کاربردهای سازمانی ) و با به‌کارگیری نرم‌افزاری سبک‌تر، می‌توان بر این چالش غلبه کرد. مورد دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که حجم تراکنش‌ها در واحد زمان محدودیت دارد.
به دلیل استفاده از الگوریتم‌های پیچیده ریاضی برای حصول به یک شبکه امن و قابل‌اعتماد، شبکه بلاکچین می‌تواند تا حدی کند باشد.
البته الگوریتم‌های نرم‌افزاری که بکار گرفته می‌شود، بسیار در کارایی شبکه تأثیرگذار است. نهایتاً قابل‌ذکر است که بلاکچین عمر کوتاهی دارد و هنوز تا مراحل بلوغ خود در کسبوکارها فاصله زیادی باید طی کند اما به دلیل خواص ذاتی و ویژگی‌های ممتاز آن، به‌درستی تعبیر انقلابی دیگر در فضای مجازی برای آن بکار برده می‌شود.
در سامانه‌هایی که مالکیت پردازش‌ها در اختیار یک مجموعه متمرکز است( البته صحبت از تمرکز مالکیت است نه سرورها )، در مقایسه با شبکه‌ای مثل بلاکچین که ویژگی تمرکز در آن حذف شده است، چه معایبی وجود دارد؟ (این موضوع اهمیت شبکه بلاکچین را به علت تمرکززدایی بیش‌ازپیش نشان می‌دهد)
در مجموعه‌های متمرکز محدودیت در تنوع پردازش‌ها وجود دارد. در پلتفرم بلاکچینی مانند اتریوم، برنامه‌های متعددی از کسب‌وکارهای متنوع توسط هر کسی در جهان پیاده‌سازی شده و بر روی سکوی اتریوم اجرا و ارائه می‌شود. سکوی اتریوم، اجازه بروز هر نوع خلاقیتی را برای هر کسی در جهان فراهم می‌کند؛ این ویژگی در برنامه‌هایی مثل اینستاگرام و فیس‌بوک مشاهده نمی‌شود یعنی توسعه در برنامه‌های این‌چنینی کاملاً موردی و در اختیار صاحب آن برنامه است. همین محدودیت سبب می‌شود که بسیاری از ایده‌ها و خلاقیت‌ها امکان بروز پیدا نکند.
توسعه مجموعه‌های متمرکز گران و زمان‌بر است. مالکیت متمرکز سبب می‌شود که برای توسعه، هزینه‌های مالی و زمانی زیادی مصروف شود که در بسیاری از مواقع چالش‌برانگیز است. در ایجاد کسب‌وکارهای فضای مجازی، بحث توجیه سرمایه‌گذاری بسیار مهم و حیاتی است. در بلاکچین و در یک حالت کلی مانند پلتفرم اتریوم، نودهای پردازشگر زیادی به شبکه اتریوم متصل‌اند و پردازش‌های مربوط به برنامه‌های آن را انجام می‌دهند.
برای حضور این پردازشگرها هزینه‌ای نمی‌شود و سهم فعالیت آنها در اجرای برنامه‌ها تخصیص می‌یابد. توسعه‌دهندگان خدمت نیز هزینه‌ای بابت تأمین زیرساخت‌های فنی و انسانی متحمل نمی‌شوند و از خدمات سکوی نرم‌افزاری مشترکی برای ارائه انواع کسبوکارها بهره می‌گیرند. سکوی نرم‌افزاری اتریوم، فضایی فراهم می‌کند که هر ایده‌ای امکان بروز در فضای مجازی را داشته باشد.
افزایش احتمال هک شدن اطلاعات با تمرکز پردازش‌ها وجود دارد. اگرچه با سیستم‌های توزیع‌شده می‌توان تا حدی بر این تهدید غلبه کرد اما باید توجه داشت که در فناوری بلاکچین، به‌صورت ذاتی با استفاده از پیوند زنجیره‌ای اطلاعات در پایگاه‌های داده توزیع شده و استفاده از توافق جمعی پردازشگرها برای ثبت اطلاعات در پایگاه‌های داده، احتمال هک شدن شبکه به حداقل و تقریباً صفر می‌رسد.
البته با احتمالی بسیار کم اگر فرض کنیم کسی بخواهد شبکه بلاکچین را هک کند، هزینه هک کردن شبکه بلاکچین آن‌قدر زیاد است که برای هیچ هکری صرف این هزینه (منابع پردازشی و تأمین انرژی آنها) منطقی نخواهد بود.
در سیستم‌های متمرکز و تحت مالکیت یک مجموعه، مجبور به اعتماد هستیم. همان‌طور که اشاره شد در فناوری بلاکچین مجموعه‌ای از پردازشگرها با هم مشارکت کرده و تحت نظامی هماهنگ، متشکل از شبکه ارتباطی همتا به همتا و الگوریتم اجماع، باعث جلب اعتماد کاربران می‌شود. در بلاکچین به دلیل شفافیت در اجرای برنامه‌ها و حضور بازیگران بی‌طرف در انجام پردازش‌ها، برای کاربران اعتماد ذاتی به وجود می‌آید.
احتمال قطع شدن سرویس و عدم دسترسی به شبکه‌های متمرکز بالاست. در سیستم‌های متمرکز (تحت مالکیت یک نفر) با توجه به محدودیت منابع، امکان عدم دسترسی به سرویس ( مثلاً به دلیل خرابی) وجود دارد. اما در فناوری بلاکچین به دلیل حضور تعداد زیادی پردازشگر، همواره شبکه برقرار خواهد بود.
به‌عنوان آخرین سؤال لطفاً بفرمایید که چگونه می‌توان یک شبکه بلاکچین را ایجاد کرد؟ آیا همه افراد حقیقی قادرند این شبکه را ایجاد کنند؟
ایجاد کسب‌وکار بلاکچینی در دو حالت قابل‌تصور است. حالت اول کاربردهای سازمانی است. در این حالت یک یا چند سازمان، یک مأموریت مشترک را با استفاده از بلاکچین اجرا می‌کنند.
نرم‌افزاری به نام هایچرلجر فابریک به‌صورت متن‌باز وجود دارد که با استفاده از آن، این سازمان‌ها می‌توانند یک شبکه بلاکچینی ایجاد کرده و مأموریت خود را بر روی نرم‌افزار هایپرلجرفابریک پیاده‌سازی کنند. به‌عنوان‌مثال در ایران، رمزارز ملی که توسط بانک مرکزی توسعه می‌یابد، بر روی این نرم‌افزار که از آن با نام سکوی بلاکچین نام خواهیم برد، در حال ایجاد است.
رمز ارز ملی یک کاربرد نرم‌افزاری معینی است که بر روی شبکه بلاکچین و با استفاده از سکوی هایپرلجر ایجاد می‌شود. کاربردهای متعددی برای مأموریت‌های سازمانی که قابل اجرا بر روی بلاکچین هستند، می‌توان عنوان کرد که در وقتی دیگر به آن خواهیم پرداخت.
لازم به ذکر است نرم‌افزار هایپرلجر تمام ماژول‌ها و الگوریتم‌های نرم‌افزاری مورد نیاز برای ایجاد یک شبکه بلاکچینی را در خود دارد. در کاربردهای سازمانی معمولاً پردازشگرها عمومی نیستند بلکه صرفاً گروهی که مجوز اخذ کنند، در توسعه شبکه بلاکچین حضور می‌یابند.
حالت دوم پیاده‌سازی‌های استارت‌آپی است. استارت‌آپ‌ها معمولاً توانمندی مالی و اجرایی کمتری دارند و اینکه بخواهند یک شبکه بلاکچینی ایجاد کنند، شاید از نظر توانمندی اجرایی در مضیقه باشند. در جهان پلتفرم اتریوم، سکویی برای توسعه کاربردهای مبتنی بر بلاکچین است.
یک استارت‌آپ خارجی ایده و کسب‌وکار خود را می‌تواند بر روی پلتفرم اتریوم پیاده‌سازی کند و با استفاده از سرویس‌های این پلتفرم، بسیاری از هزینه‌های خود را کاهش داده و در ضمن زمان ارائه ایده به بازار را کاهش دهد.
متأسفانه ما در کشور چنین پلتفرمی نداریم و همچنین استفاده از اتریوم در کشور هنوز رایج نشده است که به نظر می‌رسد ارگان‌های مربوطه باید ترویج و آموزش لازم را برای استارت‌آپ‌ها فراهم سازند. البته ایجاد پلتفرمی مانند اتریوم در کشور نیز می‌تواند موضوع امکان‌سنجی برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات محسوب شود.
الگوبرداری از آن می‌تواند زمینه مطلوبی برای رشد استارتاپها محسوب شود.
انتهای پیام/
نظرات کاربران