اپراتورهای تلفن‌همراه اعلام می‌کنند که مسدود شدن ارسال پیامک کد تایید احراز هویت تلگرام و واتس‌اپ ربطی به آنها ندارد و پلتفرم‌های خارجی این سیاست جدید را علیه کاربران ایرانی اعمال کرده‌اند. در مقابل این اظهار نظر اپراتورها، برخی کارشناسان و متخصصان حوزه شبکه و امنیت با انتشار اسناد و مدارک مختلف می‌گویند که مطمئن هستند که اختلال ایجاد شده از طریق شبکه اپراتورهای تلفن‌همراه بوده که در راستای سیستم فیلترینگ جدید کشور پیاده‌سازی شده است.
این گروه از کارشناسان برای اثبات ادعای خود این سوال را مطرح می‌کنند که اگر پلتفرم‌های خارجی جلوی ارسال پیامک‌های کد احراز هویت به کاربران ایرانی را گرفته‌اند، چطور جلوی ارسال پیامک‌های داخل شبکه اپراتورها که حاوی کلماتی مانند تلگرام، واتس‌اپ و توئیتر است نیز گرفته شده است؟
چهارشنبه هفته گذشته (۲۶مرداد) کاربران در شبکه‌های اجتماعی خبر از مسدودسازی ارسال پیامک کد تایید احراز هویت تلگرام و واتس‌اپ دادند. به دنبال این اتفاق کاربران مختلفی در توئیتر با خطاب قرار دادن تلگرام، توئیتر، واتس‌اپ و مدیران این شبکه‌ها از آنها خواسته‌اند که در این زمینه شفاف‌سازی کنند که آیا آنها باعث ایجاد این محدودیت شدهاند یا خیر؟ هرچند که این توییت‌ها بی‌پاسخ مانداند. در همین زمینه نیز راه پرداخت با ارسال ایمیل‌هایی جداگانه به تلگرام، واتس‌اپ و توئیتر از بخش پشتیبانی این سرویس‌ها دلیل عدم ارسال پیامک کد تایید احراز هویت به کاربران داخل ایران را جویا شده؛ اما آنها تا لحظه انتشار این گزارش پاسخی به ایمیل‌ها نداده‌اند.
بعد از اما و اگرهای بسیار در مورد این اتفاق، روز گذشته (۲۸ مرداد) ایرانسل و همراه اول در دو توییت مشابه اعلام کردند که مشکل «دریافت نکردن پیامک کد تأیید ورود به پلتفرم‌های خارجی» که کاربران از آن شکایت می‌کنند حاصلِ سیاست جدید پلتفرم‌های خارجی است و به اپراتورهای ایرانی ارتباطی ندارد. این دو اپراتور تاکید کردند که هیچ‌گونه محدودیت یا تغییری در این زمینه از سمت آنها اعمال نشده است. همین اظهارت کافی بود تا باز هم موج انتقاد و اعتراض کاربران و متخصصان بلند شود.
پای این توییت همراه اول و ایرانسل ده‌ها کامنت وجود دارد که در آن کاربران و کارشناسان شبکه با ابراز تعجب از این اظهار نظر گفته‌اند که چطور این امکان وجود دارد که تلگرام، توئیتر و اینستاگرام در یک اقدام هماهنگ ارسال پیامک به کاربران ایرانی را مسدود کنند، آن هم در شرایطی که وقتی کاربران پیامکی که حاوی کلمات تلگرام، اینستاگرام، توئیتر و واتس‌اپ باشد، را حتی از داخل شبکه اپراتورها نمی‌توانند به خود یا دیگران ارسال کنند.
ایجاد محدودیت جدید برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی
دو روز بعد از انتشار خبرهایی در مورد دریافت نشدن پیامک حاوی کد تایید احراز هویت از سمت تلگرام، توئیتر و واتس‌اپ خبر می‌رسد که این اختلال که در روز‌های اول به صورت سراسری بود و حتی کاربران امکان ارسال پیامک به خود یا دیگران حاوی کلمات کد تلگرام، توئیتر و واتس‌اپ را نداشتند، این اختلال کاهش و به صورت پراکنده در شبکه همراه اول، ایرانسل و رایتل دیده می‌شود.
متخصصان با اتکا به همین نوع از اختلال اعلام می‌کنند که مسئله فیلترینگ و سانسور مطرح است و این اتفاق ربطی به سیاست‌های پلتفرم‌های خارجی ندارد.
سعید سوزنگر، کارشناس شبکه و امنیت، از جمله کسانی است که اعلام می‌کند محدودسازی جدید برای ارسال نشدن پیامک تایید احراز هویت از سمت تلگرام، واتس‌اپ و توئیتر از داخل کشور و توسط اپراتورهای تلفن همراه اعمال می‌شود.
سوزنگر توضیحات همراه اول و ایرانسل که دریافت نکردن پیامک کد تأیید ورود به تلگرام، واتس‌اپ و توئیتر را حاصلِ سیاست جدید پلتفرم‌های خارجی دانسته‌اند را رد می‌کند و به راه‌پرداخت می‌گوید: «چنین چیزی به هیچ وج امکان‌پذیر نیست. واقعیت این است که بعد از اعتراض کاربران و انتشار خبر ارسال نشدن پیامک کد تایید احراز هویت تلگرام، توئیتر این مشکل حالا رفع شده و به صورت پراکنده دیده می‌شود. مگر می‌شود پلتفرم‌های خارجی تصیم به عدم ارسال پیامک کد احراز هویت به کاربران داخل کشور بگیرند و بعد از دو روز مجدد تصمیم خود را عوض کنند و اجازه ارسال پیامک در این زمینه را بدهند.»
او در ادامه می‌افزاید: «یکی از دلایلی که می‌گوییم اختلال از داخل کشور است دقیقا به این خاطر است که حتی کاربران وقتی کلید واژه کد تلگرام یا کد توییتر را هم برای خود در شبکه داخلی اپراتور ارسال می‌کنند، نمی‌توانند پیام را دریافت کنند. اگر محدودسازی از سمت سرویس‌دهندگان خارجی است، چرا پیام با کلید واژه تلگرام و توییتر در شبکه داخلی اپراتورها هم ارسال نمیشود؟»
سوزنگر تاکید می‌کند روی سرشماره‌ای که مربوط به تلگرام بوده اختلال عمدی ایجاد شده و کسانی که در این ماجرا دخیل‌اند در حال بررسی بسته‌های هستند.
سوزنگر در این مورد می‌گوید: «حداقل تا دیروز پیامک با سرشماره تلگرام، واتس‌اپ و توئیتر یا پیامک حاوی کلماتی با نام این شبکه‌های اجتماعی ارسال نمی‌شد و امروز هم با اینکه عده‌ای می‌گویند این مشکل رفع شده، ولی همچنان برخی با مشکل در این زمینه مواجه هستند. این اتفاق به صورت شفاف نشان می‌دهد اختلال در دریافت پیامک کد هویتی ربطی به سرویس‌دهنده خارجی ندارد.»
به باور او سرویس‌دهندگان خارجی در این زمینه شفافیت دارند و اگر بخواهند چنین محدودیتی بگذارند به صورت شفاف اعلام می‌کند که سیاست جدیدشان این است که پیامک احراز هویت به ایرانیان ارسال نمی‌کنند و این درحالی است که هیچ جا این سرویس‌دهندگان در این زمینه اطلاع‌رسانی نکرده‌اند.
سوزنگر همچنین معتقد است یکی دیگر از دلایلی که ثابت می‌کند که این اتفاق و محدودیت ربطی به سرویس‌دهندگان خارجی ندارد، این است که کاربران داخلی ایران آنقدر ارزش مالی برای شرکت‌هایی مانند گوگل، فیسبوک تلگرام ندارند که این شرکت‌ها بخواهند سیاست متفاوتی برای کاربران ایرانی اعمال کنند.
سوزنگر در این مورد توضیح می‌دهد: «برای مثال تلگرام همین حالا اکانت پولی دارد که این اکانت برای همه کاربران دنیا قابل استفاده است به جز کاربران داخل ایران. این مسئله در مورد گوگل و سایر شرکت‌های خارجی هم وجود دارد. منظور من این است که ما کاربر ارزشمند و پولی برای این شرکت‌های خارجی نیستیم که آنها بخواهندسیاستی بگذارند که مثلا پیامک ارسال کد احراز هویت برای ایرانیان ارسال نشود.»
سوزنگر مشکل ایجاد شده بر سر ارسال نشدن پیامک تایید احراز هویت کاربران در شبکه‌های پیام‌رسانی مانند تلگرام و واتس‌اپ را نوعی اجرای خاموش طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی می‌داند. او اعلام می‌کند که حالا شرایط به جایی رسیده که به جای فیلتر مستقیم شبکه‌های اجتماعی، پهنای‌باند دسترسی به این شبکه‌ها را آنقدر کاهش می‌دهند که کاربر از خیر استفاده از این شبکه‌ها بگذرد.
به باور او از طرف دیگر با اتفاق اخیر در مورد ارسال نشدن پیامک با سرشماره شبکه‌های اجتماعی به نظر می‌رسد نوع دیگری از فیلترینگ برای جلوگیری از دسترسی به شبکه‌های اجتماعی در راه باشد. او در این مورد می‌گوید: «به جای اینکه دسترسی کاربران به شبکه‌های اجتماعی را با فیلترینگ، از کار افتادن فیلترشکن و کاهش پهنای باند محدود کنند، در قدم جدید تصمیم گرفته‌اند از اساس دسترسی کاربران به این شبکه‌ها را با مسدود کردن سرشماره‌های ارسال کد هویت این شبکه‌ها محدود کنند. در واقع با این کار می‌خواهند اصولا کاربری امکان ثبت‌نام در این شبکه‌ها را نداشته باشد.»
به باور او با این سیاست جدید به مرور زمان تعداد افرادی که به این شبکه‌ها متصل می‌شوند کم می‌شود.
به دست آوردن سود اقتصادی برای اپراتورها
در کنار اینکه برخی کارشناسان محدودسازی و اختلال در دریافت پیامک کد تایید احراز هویت برخی شبکه‌های اجتماعی خارجی را به اجرای سیستم فیلترینگ جدید و محدودکردن کاربران در استفاده از اینترنت و سرویس‌های اینترنتی ربط می‌دهند، برخی کارشناسان بحث‌های اقتصادی و تلاش اپراتورها برای دریافت سود بیشتر را هم در این ماجرا دخیل می‌دانند.
محمد خطیبی، کارشناس آی‌تی و امنیت سایبری، در گفتوگو با راه‌پرداخت اعلام می‌کند که محدودسازی ارسال پیامک تایید احراز هویت تلگرام، توئیتر و واتس‌اپ به خاطر بحث‌های فنی و سیاست‌گذاری به هیچ وجه نمی‌تواند از سمت سرویس‌دهندگان خارجی باشد. به باور او در این زمینه بحث‌های مربوط به سانسور و همچنین بحث‌های سود اقتصادی از سمت اپراتورهای تلفن‌همراه مطرح است.
خطیبی در این مورد به راه پرداخت می‌گوید: « همراه اول و ایرانسل می‌گویند دریافت نکردن پیامک کد تأیید ورود به پلتفرم‌های خارجی سیاستی از سمت خود این پلتفرم‌هاست که این یک ادعای کاملا کذب و غیر قابل باور است. تلگرام به کاربران سراسر دنیا سرویس ارائه می‌دهد مگر می‌شود در قبال این کشورهای هیچ سیاستی را تغییر ندهد و مدام در مورد ایران سیاست‌هایش را در استفاده از این پلتفرم تغییر دهد.»
او با اشاره به اینکه در این زمینه علاوه بر بحث‌های محدودسازی بیشتر کاربران، می‌تواند بحث‌های اقتصادی و سود اپراتورها هم در میان باشد توضیح داد: «ارسال هر پیامک کد احراز هویت از سمت سرویس‌دهندگان خارجی ۴ سنت برای اپراتورهای ایرانی سود دارد و این درحالی است که برقراری تماس صوتی برای اعلام کد بین ۱۲ تا ۱۶ سنت می‌تواند برای اپراتورهای ایرانی سود به همراه داشته باشد. بنابراین این به نفع اپراتور ایرانی است که جلوی ارسال پیامک تایید احراز هویت را بگیرد و کاربر را مجبور کند که از تماس صوتی استفاده کند.»
خطیبی تاکید می‌کند یکی از عوامل دیگری که ثابت می‌کند اختلال ایجاد شد برای ارسال این پیامک‌ها از داخل کشور بوده این است که این اختلال‌ها حالا و بعد از اعتراض کاربران با کاهش قابل توجه‌ای همراه بوده است.
راه پرداخت – رسانه فناوری‌های مالی ایران
نظرات کاربران