دریافت «تیک آبی» اینستاگرام فیلترشده برای اکانت رئیس‌جمهوری و کلید خوردن ارائه اینترنت طبقاتی، بحث داغ روزهای آخر هفته گذشته در شبکه‌های مجازی بود. آن هم در شرایطی که اینترنت کشور در ۱۰۵ روز گذشته به سیاهچالی تبدیل شده که همه چیز را در خود می‌بلعد و کاربران برای دور زدن این سیاهچاله، باید انواع و اقسام فیلترشکنهای مجانی و پولی را امتحان کنند تا ارتباط‌شان با جهان حفظ شود.
اگر در بیش از سه ماه گذشته صحبت از قطعی ساعتی اینترنت و فیلترینگ پلتفرم‌های محبوبی بود که در این سال‌ها به سختی توانسته بودند از زیر تیغ فیلترینگ در امان بمانند، حالا در دو هفته اخیر محدودیت اینترنت وارد فاز جدیدی شده و بسیاری از کاربران و متخصصان IT را بیش از گذشته سردرگم کرده است.
گفت‌وگوی مدیران و کارشناسان شبکه و امنیت با «کارنگ» نشان می‌دهد که در بیش از یک هفته گذشته، سرعت اینترنت هنگام آپلود یک فایل بیش از گذشته با اختلال روبه‌رو بوده و اکثر پروتکل‌های VPN مسدود شده است.
از طرف دیگر پروتکل‌های مدیریتی مانند SSH و RDP یا پروتکل‌های امنیتی مثل SSL و TLS که برای نگهداری سرورها ضروری‌اند با اختلال شدیدی روبه‌رو شده‌اند؛ تا جایی که کاربران برای باز کردن یک ایمیل در Outlook با مشکل مواجه‌اند.
از جمله دیگر اختلال‌ها و محدودیت‌هایی که در چند روز گذشته مدیران شرکت‌ها به آن اشاره می‌کنند، اختلال ارتباط روی کلادفلر به‌عنوان بزرگترین ارائه‌دهنده خدمات است که سرعت و امنیت وب‌سایت‌ها را با کاهش محسوسی مواجه کرده است.
مدیران شرکت‌های فعال در حوزه IT اعلام می‌کنند این روزها تلاش تصمیم‌گیران برای از کار انداختن فیلترشکن‌ها و ایجاد محدودیت روی پروتکل‌های مختلف، روی ترافیک عادی بیشتر از هر چیز تأثیر گذاشته و تجربه استفاده از یک اینترنت بدون اختلال را از مردم و کسبوکارها گرفته است.
وقتی حامیان دولت هم معترض می‌شوند
سرعت و کیفیت اینترنت در دو هفته گذشته آنقدر با محدودیت‌های اینترنت در چند ماه گذشته فرق داشته که حتی صدای رسانه‌های حامی دولت از جمله خبرگزاری ایرنا، روزنامه همشهری و فرهیختگان را هم درآورده است.
این رسانه‌ها هر کدام هفته گذشته در گزارش‌هایی با اشاره به گزارش خسارت اپراتورهای ارتباطی از محدودیت اینترنت، به انتقاد از وضعیت اینترنت کشور پرداخته و این سؤال را مطرح کرده‌اند که چه زمانی قرار است وزیر ارتباطات به‌عنوان متولی برقراری ارتباطات در کشور به وضعیت اینترنت لاک‌پشتی در کشور خاتمه دهد.
در همین زمینه هفته گذشته هم برخی نمایندگان مجلس به انتقاد از رویکرد وزارت ارتباطات و در رأس آن وزیر این وزارتخانه پرداخته و نسبت به اینکه عیسی زارع‌پور در مقابل سؤال خبرنگاران در مورد زمان برطرف شدن محدودیت‌ها از زیر بار هرگونه مسئولیتی شانه خالی می‌کند، اعتراض کرده‌اند.
برای نمونه غلام‌رضا نوری قزلجه، نماینده مجلس و از اعضای کمیسیون ویژه طرح صیانت به «جماران» اعلام کرده که دولت و در رأس آن وزیر ارتباطات باید نسبت به وضعیت فعلی اینترنت پاسخگو باشند. او خواسته که حداقل وضعیت اینترنت به سه ماه پیش بازگردد.
جلیل رحیمی جهان‌آبادی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم با انتقاد از رویکرد وزیر ارتباطات گفته: «اینکه وزیر ارتباطات اعلام می‌کند در مورد قطع ارتباطات، نقشی ندارد نشان از ضعف او و کابینه رئیسی است.» به گفته او مردم به رئیسی رأی داده‌اند تا از حقوق‌شان حمایت کند. رحیمی تأکید کرده که در زمان ریاست‌جمهوری حسن روحانی هم ایراداتی در حوزه ارتباطات وجود داشته، اما هیچ زمان وضعیت مانند حالا نبوده است.
اختلال شدید روی سرورها و از کار افتادن سرویس‌ها
اختلال اینترنت در هفته‌های اخیر به اوج خود رسیده و این اختلال و محدودیت در شهرها و استان‌های دیگر بیشتر از تهران بوده است.
هفته گذشته روزنامه اینترنتی «فراز» با استناد به آمار رصدخانه اینترنتی IODA اعلام کرده بود که وضعیت اینترنت در استان‌های کردستان، البرز، تهران، سمنان، لرستان و بوشهر با اختلال شدید همراه بوده است. طبق این گزارش، اینترنت همراه و خانگی در استان کردستان از حوالی ساعت ۲۲ روز شنبه، ۲۶ آذرماه به‌شدت مختل بوده و بررسی‌های کارنگ هم نشان می‌دهد این اختلال و قطعی همچنان ادامه دارد.
در کنار کاربران، شرکت‌های فعال در حوزه IT هم اعلام می‌کنند که اختلال اینترنت و تلاش برای فیلترکردن انواع VPNها کارهای توسعه‌ای آنها را با مشکل مواجه کرده است.
مجید عیسی‌لو، مدیرعامل شرکت «آنلاین‌سرور» در گفتوگو با کارنگ اعلام می‌کند که فیلترینگ بیشتری روی شبکه اینترنت کشور در حال پیاده‌سازی است و همین شرایط باعث شده بسیاری از دامنه‌ها و IPها هم که مشکلی نداشتند دچار مشکل شوند.
عیسی‌لو در مورد افزایش مشکلات اینترنت بعد از شروع محدودیت‌ها در این زمینه به کارنگ میگوید: «با توجه به فیدبکی که از حدود ۲۰ هزار کاربر فعال خود می‌گیریم، متأسفانه در چند روز گذشته ارتباطات خارج از ایران شدیداً دچار اختلال شده؛ در حدی که مشترکان ما از کمترین حقی که دارند یعنی به‌روزرسانی سیستم‌عامل‌های خود محروم هستند.»
به گفته او، اکثر مخازن یا سرورهایی که امکان به‌روزرسانی را فراهم می‌کنند در خارج از کشور هستند و اختلال در اتصال به این سرورها باعث می‌شود حتی کاربران امکان به‌روزرسانی سیستم خود را نداشته باشند. به باور او، ادامه این اتفاق هم مشکلات امنیتی زیادی ایجاد می‌کند.
عیسی‌لو با اشاره به پیاده‌سازی شرایط جدید محدودیت روی اینترنت ادامه می‌دهد: «در چند روز اخیر شاهد تجربه پیاده‌سازی شرایط جدید فیلترینگ هستیم؛ یعنی یکسری IPها و دیتابیس سرورهایی فیلتر می‌شوند که هیچ مشکلی از نظر محتوا یا مسائل امنیتی ندارند. از سمت دیگر جایی هم برای پیگیری رفع فیلتر IPها و دامنه‌های بدون مشکل نیست؛ چراکه از زمانی که ایمیل‌های کارگروه فیلترینگ هک شد، سایت internet.ir از دسترس خارج شده و امکان گزارش فیلتر اشتباهی وجود ندارد.»
او با ذکر مثالی اعلام می‌کند که در هفته گذشته برخی «سرور دولوپر‌ها» فیلتر شده‌اند؛ سرورهایی که روی آن فقط توسعه نرم‌افزار انجام می‌شده و هیچ ارتباطی با موضوعی نداشته که اقدام به فیلتر آن شود: « سرویس‌هایی محدود می‌شوند که هیچ ارتباطی با اصل موضوعات فیلترینگ ندارند و سایت همکاران ما نیز چند بار به اشتباه فیلتر شده و در تماس‌های تلفنی رفع مشکل شده است.»
عیسی‌لو با اعلام اینکه اخیراً بستن تونل‌ها و VPNها هم افزایش پیدا کرده، میگوید: «به‌عنوان یک شرکت فعال در حوزه IT برای توسعه کار خود الزام به اتصال VPN داریم، چون به ابزارهایی نیاز داریم که این ابزارها برای ایران تحریم است. در کنار این ابزارها ما نیازمند به‌روزرسانی پکیج‌های نرم‌افزاری خود هستیم که آنها هم برای ایران تحریم است.»
به گفته او آنها در روز به جای هشت تا ۱۰ ساعت کار مفید فنی که باید منجر به ارزش‌افزوده در پیاده‌سازی سرویس‌های جدید شود، هفت ساعت از این زمان را مشغول پاسخگویی به مشترکانی هستند که محدودیت‌های پهنای باندی دارند یا از یک اپراتور به سرویس خود دسترسی دارند و از اپراتور دیگر قطع هستند. او تأکید می‌کند که به دنبال این مشکلات، ترافیک کاری واحد پشتیبانی شرکت ۱۰برابر بیشتر شده است.
اما دسترسی به وب‌سایت‌ها و سرویس‌های خارجی تنها در این ایام با مشکل مواجه نشده و آن‌طور که کاربران گزارش می‌دهند، حتی دسترسی به سرویس‌های داخلی هم با مشکلات زیادی همراه است.
عیسی‌لو دلیل این امر را اختلال عمدی روی پروتکل امنیتی SSL اعلام می‌کند و در این مورد توضیح می‌دهد: «آن دسته از سرویس‌های داخلی که روی بستر SSL قرار دارند دچار مشکل شده‌اند؛ چراکه دستکاری شدیدی روی پروتکل SSL صورت می‌گیرد. از سمت دیگر همین دستکاری باعث شده دسترسی به سرویس‌های ایمیل مانند اوت‌لوک که برای اتصال امن استفاده می‌شود با مشکل مواجه شود.»
او ادامه می‌دهد: «از سمت دیگر اگر وب‌سایتی داشته باشید که روی بزرگترین DNS Server دنیا یعنی کلادفلر باشد هم دچار مشکل می‌شود، چون در این زمینه هم اختلال‌هایی ایجاد شده است.»
به گفته عیسی‌لو، تصمیم‌گیران نمی‌خواهند کلادفلر را فیلتر کنند، ولی از آنجا که ممکن است چند IP روی آن با IP چند سرویس دیگر اشتراک داشته باشد، با فیلترکردن این IPها که از نظر تصمیم‌گیران مشکل دارد، اختلال شدیدی روی کلادفلر و سرویس‌های ایرانی که روی آن وجود دارد، ایجاد می‌کنند.
از نظر او ایجاد محدودیت روی پروتکل‌هایی مانند SSL و TLS در چند وقت اخیر، برای جلوگیری از استفاده کاربران از انواع مختلف VPN بوده که مشکلات دیگری نیز در سطح توسعه نرم‌افزار ایجاد کرده است .
اختلال روی ترافیک عادی
به نظر می‌رسد تلاش تصمیم‌گیران برای از کار انداختن ابزارهای دور زدن فیلتر و محدودیت اینترنت، بیش از همه روی ترافیک عادی کشور تأثیر گذاشته و دسترسی به بسیاری از سرویس‌های معمولی را با اختلال و قطعی مواجه کرده است.
یاشار شاهین‌زاده، مشاور امنیت در گفتوگو با کارنگ ضمن تأیید این اتفاق اعلام می‌کند که قطع و وصلی و اختلال روی اینترنت در سه ماه گذشته وجود داشته و فقط نوع آن تغییر می‌کند. او هم تأکید می‌کند که در مدت گذشته اختلال روی پروتکل SSL افزایش چشمگیری داشته است.
شاهین‌زاده در این زمینه به کارنگ میگوید: «به طور کلی ارتباطات روی پروتکل SSL با قطع و وصلی و اختلال شدیدی همراه است. بسیاری از وب‌سایت‌ها که برای استفاده کاری توسعه‌دهندگان مورد استفاده قرار می‌گیرند یا سایتی مانند گیت‌هاب و… که ابزار توسعه کار است و ربطی به دور زدن فیلترینگ ندارد با اختلال و محدودیت شدید به سختی در دسترس است.»
آن‌طور که او اظهار می‌کند اختلال و محدودیت روی بسیاری از سرویس‌هایی که برای توسعه کار یک فرد فعال در حوزه IT نیاز است، هیچ روال مشخصی ندارد و در روزها و اپراتورها و ساعات مختلف متفاوت است: «مشخص نیست چه قانونی روی چه چیزی پیاده‌سازی می‌شود.»
شاهین‌زاده با اعلام اینکه فعالان این حوزه قبلاً چنین اختلال‌های شدیدی را ندیده‌اند، توضیح می‌دهد: «مشخص نیست این اختلال از کجا و برای چه می‌آید و چیزی که می‌دانم، این است که این اختلال و محدودیت قبلاً نبوده و الان به‌صورت شدید وجود دارد. اگر هدف این بوده که جلو فیلترشکن‌ها را بگیرند، ناموفق بودند و همین کار اختلال روی ترافیک عادی ایجاد کرده است.» به باور او، این اختلال‌ها در کنار اذیت شدن کاربران معمولی، باعث شده یک فرد فعال در حوزه IT به‌سختی بتواند کارهای روزانه و توسعه یک شبکه را انجام دهد.
شاهین‌زاده همچنین تأکید می‌کند که شاید به باور برخی، اختلال‌های اینترنت در دو هفته اخیر بیشتر شده باشد، اما این اختلال‌ها از سه ماه پیش وجود داشته و فقط شکل آن تغییر پیدا می‌کند. او در این مورد میگوید: «قبلاً یعنی چهار ماه پیش اصلاً چنین اختلال‌هایی وجود نداشت، شاید فقط از ساعت دو تا چهار صبح وجود داشت و در دسترسی بسیاری از وب‌سایت‌ها به مشکل برنمی‌خوردید، اما الان به این صورت است که به‌صورت روزمره با مشکل مواجه هستید. این اختلال‌ها شاید از نظر برخی در دو سه هفته اخیر بیشتر شده باشد، ولی از ۱۰۰ روز پیش تاکنون وجود داشته و فقط شدت آن کم و زیاد شده است.»
او با اشاره به مشکلی که این محدودیت‌ها برای سرویس‌های داخلی ایجاد کرده، ادامه می‌دهد: «الان با شدت‌گرفتن اختلال‌ها، دسترسی به سرورهای داخلی هم با مشکل مواجه شده و نمی‌توان حتی این سرور را به‌روزرسانی کرد، چون روی پروتکل https اختلال ایجاد کرده‌اند. در واقع سرویس‌های داخلی هم الان برای دسترسی با مشکل مواجه هستند چون حتی اگر سرورهای آنها داخلی باشد، برای به‌روزکردن پکیج‌های خود باید با بیرون ارتباط برقرار کنند و به خاطر اینکه این ارتباط با اختلال همراه است، باعث می‌شود سرویس داخلی هم همراه با اختلال باشد.»
او تأکید می‌کند که اگر اسپیدتست هم در این ماه خبر از کاهش سرعت اینترنت در ایران داده به خاطر این است که سرورهای داخلی هم به دلیل اختلال روی اینترنت دچار مشکل شده‌اند.
شاهین‌زاده همچنین به مشکلی که این اختلال‌ها برای به‌روزکردن سرورها ایجاد کرده، اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «در حال حاضر یکسری پروتکل‌ها که برای تونل‌کردن استفاده می‌شود مانند SSH و.. را قطع می‌کنند و روی سرورهای مختلف برایش اختلال ایجاد می‌کنند. این در حالی است که تونل‌کردن تنها برای دورزدن فیلترینگ نیست و یک کاربر شاید از VPN استفاده می‌کند تا به سرور متصل شود و تنظیمات آن را انجام دهد.»
به گفته او اختلال و محدودیت‌هایی که روی پروتکل‌های مختلف ایجاد می‌شود، باعث شده افراد متخصص حوزه IT با یک فرایند سخت به سرورهای خود متصل شوند.
شاهین‌زاده تأکید می‌کند که اگر هدف این ایجاد محدودیت‌ها این است که فیلترشکن‌ها را از کار بیندازند، به این هدف نمی‌رسند و خیلی چیزهای دیگر در کنارش از کار می‌افتد که برای توسعه کار لازم است.
پالایش گسترده ترافیک
موج دوم محدودیت‌های اینترنتی که در واقع با هدف از کار انداختن فیلترشکن‌ها اتفاق افتاده، بیش از همه روی توسعه فعالیت متخصصان حوزه ICT تأثیر گذاشته است.
علیرضا شیرازی، مدیر بلاگفا و برنامه‌نویس هم در گفتوگو با کارنگ تأکید می‌کند که در حال حاضر پالایش زیادی روی ترافیک کشور برای از کارانداختن فیلترشکن‌ها انجام می‌شود.
او در این مورد که آیا محدودیت و اختلال روی اینترنت در دو هفته اخیر بیشتر شده و چه اتفاقی برای اینترنت کشور در حال رخ دادن است، میگوید: «مورد خاصی که برای کاربر نهایی محسوس و متمایز از سه ماه اخیر باشد در این دو هفته ندیدم، اما آنچه در دو هفته اخیر محسوس بوده، کاهش سرعت ارتباط با خارج از کشور در دیتاسنترها بوده که علاوه بر اینکه باعث نارضایتی مدیران سرور و شبکه شده در کیفیت خدمات‌دهی سرویس‌هایی که در ارتباط مداوم با سرورهای خارج از کشور بوده‌اند، همچنین VPNهایی که از سرورهای داخلی استفاده می‌کردند تأثیر داشته است.»
به باور او، آنچه در حال حاضر بر سر اینترنت و بخصوص ترافیک بینالملل آمده، نوعی پویش عمیق و پالایش گسترده ترافیک است؛ بدین شکل که تمام ترافیک بینالملل مانیتور و هرگونه ترافیکی که به نظر مشکوک بیاید مسدود می‌شود.
شیرازی در این مورد توضیح می‌دهد: «پروتکل‌های VPN رایج در دنیا معمولاً قابل شناسایی هستند و اکثر آنها در ایران مسدود شده‌اند؛ بنابراین VPN و فیلترشکنهای جدیدتر سعی در پنهان‌سازی ترافیک خود دارند و مسدودسازی آنها نیز نیازمند تفکیک ترافیک شناخته‌شده مثل مشاهده یک وب‌سایت و ترافیک مشکوک است، اما این شیوه نیازمند منابع بسیار بالاتر است و معمولاً باعث کندی ارتباط و بخصوص اشتباهات متعدد می‌شود.»
او با ذکر مثالی ادامه می‌دهد: «برای مثال ترافیک روی پورت‌های کمتر رایج بارها مسدود می‌شود یا کند هستند؛ در حالی که ممکن است آن پورت برای ارسال یا دریافت ایمیل استفاده شده باشد و پروتکل‌های ارتباطی با سرورها (برای تنظیمات و نصب برنامه و…) مانند SSH و RDP بسیار کند یا با قطعی متعدد همراه است. همچنین دسترسی به سرورهایی که ترافیک بالایی دارند مانند CDNها مختل می‌شود و برای مثال در تمام سه ماه گذشته دسترسی به وب‌سایت‌هایی که روی سرویس کلادفلر بوده‌اند (سرویسی که برای جلوگیری از حملات اینترنتی و سرعت بیشتر ارسال تصاویر و… استفاده می‌شود) کند یا با اختلال همراه بوده است.»
او ادعای وزیر ارتباطات مبنی بر اینکه استفاده از فیلترشکن دلیلی بر کندشدن سرعت اینترنت است را نیز رد می‌کند و آن را نوعی فرافکنی می‌داند؛ چراکه به باور او عموم کاربران ایرانی تفاوت سرعت اتصال با VPN و دسترسی معمول را می‌دانند.
شیرازی در پاسخ به این سؤال که او به‌عنوان دارنده یک کسب‌وکار در مدت گذشته با چه مشکلاتی مواجه بوده به کارنگ میگوید: «از آنجا که سرورهای ما در خارج از کشور و روی کلادفلر بوده، تقریباً در تمام روزهای گذشته شاهد اختلال در دسترسی به این سرویس‌ها و کاهش چشمگیر بازدید بوده‌ایم، به‌طوری‌که خود من نیز بارها امکان مشاهده وب‌سایت‌هایمان را نداشته‌ام.»
او با اشاره به متفاوت بودن این اختلال‌ها در اپراتورهای مختلف اعلام می‌کند: «عجیب این است که این اختلال‌ها در هر سرویس‌دهنده اینترنت و اپراتور موبایل کشور متفاوت و حتی در مناطق جغرافیایی و ساعات مختلف نیز متفاوت است که همین بررسی و پیگیری برای رفع آن را سخت می‌کند. همچنین این شرایط، شرکت‌ها و کسبوکارها را برای صرف بودجه تبلیغات محتاط می‌کند و از همین رو در سه ماه اخیر یکی از پایین‌ترین میزان جذب آگهی را داشته‌ایم.»
وزارت ارتباطات در دسترس نیست
در چند هفته گذشته نامه‌نگاری، ارسال پیام و تماس‌های مختلفی با وزارت ارتباطات و شرکت ارتباطات زیرساخت از سوی کارنگ صورت گرفت تا پاسخی برای اعتراض کاربران و کسبوکارها به افزایش محدودیت اینترنت منتشر کنیم، اما تا زمان انتشار این گزارش، این وزارتخانه پاسخ روشنی به این سؤال نداده است.
مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات در نهایت در پیگیری کارنگ اعلام کرد که مشکلات را به شرکت ارتباطات زیرساخت منتقل خواهد کرد. با این حال اگر «کاربران انتهایی می‌توانند برای پیگیری مشکلات‌شان با ISP مربوطه تماس بگیرند و اگر ISP مشکل دارد، از طریق سامانه تیکتینگ زیرساخت مشکل را ثبت کنند تا رسیدگی شود.»
اینترنت در چند ماه گذشته تاریک‌ترین روزهای خود را در ایران سپری می‌کند و مشخص نیست چه زمانی قرار است امکان دسترسی به آن به شرایط عادی خود بازگردد؛ هرچند اظهارات برخی مدیران صنفی مانند رئیس اتحادیه فناوران برای در اختیار قرار دادن اینترنت بدون فیلتر به صنف فناوری و همچنین گفته‌های مدیرعامل زیرساخت برای فراهم شدن اینترنت باکیفیت‌تر به کاربران حرفه‌ای و برنامه‌نویسان این سیگنال را ارسال می‌کند که قرار نیست اینترنت در کشور به حالت عادی خود بازگردد.
حالا در این شرایط بسیاری از کسب‌وکارهای فعال در حوزه ICT نگران مهاجرت نیروهای خود در بخش برنامه‌نویسی و توسعه نرم‌افزار هستند و این موضوع را مطرح می‌کنند که در حالی که کشور بهترین متخصصان IT را دارد، تا چند وقت دیگر ایران با بحران نیروی متخصص در این زمینه روبه‌رو خواهد شد.
راه پرداخت – رسانه فناوری‌های مالی ایران
نظرات کاربران