شهروند: جنگ آب؛ ترکیبی که این سال‌ها بارها به گوش شما خورده است. الگوی غلط مصرف، افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش نیاز و تقاضا، سال‌های خشکسالی و کاهش بارش، مصرف آب ما را در مرز بحران قرار داده است. ایران بیش از یک‌درصد جمعیت را و ٠,٥درصد آب شیرین دنیا را دارد و ما فاصله‌ای با جنگ بر سر آب نداریم. هدایت فهمی، کارشناس منابع آب وزرات نیرو به «شهروند» می‌گوید: وضع مصرف آب ایران در مرحله تنش قرار دارد. حتی اگر ١٠درصد کاهش بارشی که سال گذشته با آن مواجه بودیم، در سال جاری جبران شده و به صفر رسیده و حتی ١٠درصد دیگر افزایش پیدا کند، باز هم مشکل آب کشور ما حل نمی‌شود. او در ادامه توضیح می‌دهد ما بیش از ٨٠درصد از منابع آبی تجدید‌نشونده‌مان را مصرف می‌کنیم که مطابق استانداردهای جهانی صراحتا به معنای ایستادن بر روی خط بحران آب است. علیرضا مقدم‌نیا هم در مقاله‌ای تحت عنوان منابع و مسائل آب در ایران نوشته است میزان بارندگي ثلث متوسط جهاني بوده و میزان تبخیر واقعي سالانه بیش از ٧٠درصد بارش سالانه است. همچنین مصرف سرانه خانگي آب در ایران ١٥٥ لیتر برای هر نفر است که ٧٥درصد آن به صورت پساب برمي‌گردد.
تکلیف نسل‌های بعدی مشخص نیست
مدیریت منابع آب تعریف خاص خودش را دارد. فهمی می‌گوید: مدیریتی درست و صحیح است که بین منابع و مصارف آب به صورت پایدار تعامل ایجاد کند. ما باید بتوانیم با رعایت پایداری و عدالت بین نسلی آب را توزیع کنیم. سال ١٣٠٠، ٧میلیون جمعیت داشتیم. در حال حاضر ٨٠میلیون نفریم. طبیعی است که این جمعیت به بیش از ١٠ برابر آب شرب نیاز دارد.
ضعف مدیریت مدرن منابع آب
حکمرانی خوب آب در کشور وجود نداشته و مدیریت منابع آب داخل کشور ما مشکلات جدی دارد. این را فهمی به «شهروند» گفته و توضیح می‌دهد: شرط مدیریت درست، استقرار مدیریت به هم پیوسته منابع آب است. در حال حاضر این استقرار در کشور ما ضرورت داشته و نیاز است. البته بهتر است بدانید موضوع فقط و فقط هم مدیریت داخلی منابع آب نیست. بهره‌وری آب پایین بوده و هست. سال‌های پیاپی خشکسالی، الگوهای اشتباه مصرف، افزایش جمعیت و افزایش نیاز به آب همه و همه دست به دست هم داده و کشور به این نقطه رسیده است.
هزار لیتر آب برای پخت قورمه‌سبزی
برای تولید يك کیلوگرم گوشت ١٦هزار لیتر آب مصرف می‌شود. این رقم نشان‌دهنده اهمیت آب در جزء جزء زندگی ماست. تصور کنید اگر هزار و ٣٨٠ لیتر آب نداشته باشید، نمی‌توانید یک وعده خورش قورمه‌سبزی بپزید.
فقط مردم مقصر نیستند
فقط مردم را متهم نکنیم. این را فهمی به «شهروند» گفته و توضیح می‌دهد: مدیریت منابع آب در سال‌های گذشته ناکارآمد و نامناسب بوده است. او تأکید می‌کند: حالا دولت موظف است با روش‌های نوین، مثل نمک‌زدایی از آب شور، آب این جمعیت را تأمین کند. همچنین از دیگر وظایف دولت و وزارت نیرو، پیداکردن آستانه تاب‌آوری برای مصرف کشور است. گفتنی است این آستانه توسط وزارت نیرو تعیین شده و حالا نوبت فرهنگ‌سازی و کمک مردم است.
٨٨درصد منابع آب‌مان را مصرف می‌کنیم
آستانه تاب‌آوری کشور ٧٠میلیارد مترمکعب است. فهمی به «شهروند» می‌گوید این ٧٠میلیارد معادل ٦٠درصد آب تجدیدشونده کشور است و آستانه تاب‌آوری ماست. اما در حال حاضر ما ٨٨درصد از منابع تجدیدشونده آب کشور را مصرف می‌کنیم. او توضیح می‌دهد: تا سال ٧٥ آب در دسترس کشور ما ١٣٠میلیارد مترمکعب بود. از یک دوره‌ای به بعد، یعنی از سال ٧٨ کاهش‌ها و شکست‌ها شروع شد و همه منابع حوزه‌های آبی را تحت‌تأثیر قرار داد. حتی جریان آب رودخانه‌ها کم شد و بحران منابع آب داخل کشوری کلید خورد. در ١٥سال اخیر، کار به جایی رسید که ١٣٠ تا ١١٦میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کرد و حتی گاهی به ١١٠میلیارد مترمکعب هم رسید. به گفته فهمی اگر کشوری ٤٠درصد از منابع آب تجدیدشونده خود را استفاده کند، روی خط استاندارد ایستاده است. از ٤٠ تا ٦٠درصد آن کشور دچار تنش آبی شده است و از ٦٠ تا ٧٠درصد آن کشور بحران آب دارد، ما بیش از ٨٠درصد از منابع آب خود را مصرف می‌کنیم؛ درد اینجاست.
١٠درصد کاهش بارش کار دستمان داد
درحالی‌که ما سال‌هاست از خط استاندارد مصرف فاصله گرفته‌ایم، از طرفی سال‌های خشکسالی و کاهش بارش هم مزید بر علت شد و حدود ٢٠میلیارد از منابع آب تجدیدشونده ما را کم کرد. از طرفی در سال گذشته دمای کشور یک درجه هم گرم‌تر از سال‌های گذشته اعلام شد و همین گرما تبخیر سالانه را زیاد کرد. هدایت فهمی به «شهروند» می‌گوید: در بهترین حالت می‌توانیم میزان مصرف از منابع تجدیدشونده کشور را به ٦٠درصد برسانیم و این در صورتی است که در سال‌های آتی، بارش باران هم افزایش پیدا کند. ما در نقطه تنش آبی ایستاده‌ایم. باید مصرف آب را تا حد معقول کاهش دهیم.
١٠درصد سدهای کشور بیهوده ساخته شد
اگرچه افزایش تعداد سدها در افزایش منابع آب موثر است، اما ساختن هر سد باید توجیه محیط زیستی و منابع طبیعی هم داشته باشد. پیش از انقلاب در کشور ١٣ سد داشتیم و حالا به گفته فهمی این عدد به ٦٥٣ رسیده است. در پشت ١٣ سد، ١٣ تا ١٥میلیارد مترمکعب آب ذخیره می‌کردیم و پشت ٦٥٣ سد، ٣٧ تا ٣٨میلیارد مترمکعب آب ذخیره می‌کنیم. درحالی‌که ٥٠ برابر سد داریم، تنها ٢,٦ برابر آب بیشتر ذخیره می‌کنیم. فهمی می‌گوید: ایجاد سد و سدسازی به اندازه و براساس ظرفیت تاب‌آوری زیست‌محیطی برای جلوگیری از کمبود آب ضروری است. سد دارویی است که اگر زیاد مصرف شود، تبدیل به سم می‌شود. به گفته این کارشناس وزارت نیرو، ٩٠درصد سدهای کنونی دارو و کمتر از ١٠درصد را می‌توان برای کشور سم دانست.
بحران آب در ایران مدت‌هاست کلید خورده
روزنامه واشنگتن‌پست، تیرماه ۱۳۹۳، در گزارشی اعلام کرد ایران در بین ۲۴ کشوری قرار دارد که وضع آب در آنها خطرناک است. امروز در کمتر از یک‌سال که از انتشار آن مقاله می‌گذرد، همه کارشناسان این حوزه هشدار می‌دهند بحران آب در ایران مدت‌ها پیش آغاز شده و از مرز خطرناک گذشته و در آینده نزدیک به «جنگ برای آب» مبدل خواهد شد.وزیر نیرو، حمید چیت‌چیان پیش از این گفته بود درحالی در اوایل انقلاب میزان سرانه آب تجدیدشونده به ازای هر فرد ایرانی چهار‌هزار مترمکعب بود که درحال حاضر این رقم کمتر از یک‌هزار و ٦٠٠ مترمکعب است. طبق برآوردهای بین‌المللی، کشورهایی که میزان سرانه آب تجدیدشونده آنها از یک‌هزار و ٧٠٠ مترمکعب کمتر باشد در تنش آبی قرار دارند و اگر این رقم از یک‌هزار مترمکعب کمتر باشد آن مناطق وارد بحران آب می‌شوند.وزیر نیرو گفت: متوسط آب تجدیدشونده در کشور کمتر از یک‌هزار و ٦٠٠ مترمکعب است و توزیع این مقدار آب در مناطق مختلف کشور یکسان نیست، به‌طوری که برای مثال میزان سرانه آب تجدیدشونده در شرق دریاچه ارومیه کمتر از ٦٠٠ مترمکعب است.
آب بی‌رویه برداشت کردیم، زمین‌ها فرو نشست
پدیده فرونشست زمین یکی از خطرناک‌ترین ماحصل‌های بی‌آبی است. بر پایه یافته‌های پژوهشی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در چند دهه گذشته به دلیل رشد جمعیت و خشکسالی‌ها افزایش یافت.
ساخت سدها و حفر چاه‌های جدید مجاز و غیرمجاز به تنش موجود افزود و سبب کاهش شدید و بدون بازگشت منابع آب، افت سطح آب، تغییر شدید کیفی و در آخر خشکیدگی بسیاری از چاه‌ها شد. فرونشست زمین و نشت گاز (بیست و هشتم خردادماه)، فرونشست زمین در خیابان پیامبر(ص) (یازدهم شهریورماه) و انفجار تأسیسات برق در محله ستارخان (چهاردهم شهریورماه) در یک موقعیت جغرافیایی خاص (شمال غرب) آژیر خطر را برای پایتخت‌نشینان به صدا درآورد.فرونشست زمین در تهران ٩٠ برابر میزان بحرانی اعلام شده از سوی اتحادیه اروپاست و هر روز یک میلیمتر از زمین تهران نشست می‌کند که با ٣٦ سانتیمتر نشست سالیانه، بین کشورهای جهان رکورددار است.
چرا بحران داریم؟
دکتر امین علیزاده در اصول هیدرولوژی کاربردی ویرایش پنجم گفته است ايران سرزميني كوهستاني است كه دو رشته كوه البرز و زاگرس همانند ديواره‌اي مانع رسيدن ابرهاي باران‌زا از شمال و غرب كشور به بخش‌هاي مركزي مي‌شوند و به همين دليل نيز بخش اعظم كشور را مناطق خشك و نيمه‌خشك تشكيل مي‌دهد. كمبود منابع آبي همواره به‌عنوان يك عامل محدودكننده فعاليت‌ها در كشور مطرح بوده است. در چنین شرایط اقلیمی‌ای ما به‌عنوان مصرف‌کننده موظفیم کمتر دل به دریا زده و هر کار دل‌مان می‌خواهد با آب شرب بکنیم. از طرفی دولت‌هایی که یکی پس از دیگری روی کار می‌آیند هم باید در نظر بگیرند تنها مدت صدارتشان خوش ندرخشند و فکری طولانی‌مدت برای آب کشور کنند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که جمعیت ایران در سال ١٤٠٠ به ٩٧میلیون نفر خواهد رسید و مقدار آب مورد نیاز برابر ١٣٠میلیارد مترمکعب خواهد بود که تأمین این میزان آب از منابع تجدیدپذیر آبی کشور امکان‌پذیر نخواهد بود. چطور ممکن است که از مردم انتظار افزایش جمعیت داشته باشیم درحالی‌که در همین لحظه کارشناسان مختلفی معتقدند جنگ آب بیخ گوش‌مان است؟
نظرات کاربران