نرم‌افزارهای متن‌باز که عموماً نرم‌افزارهایی رایگان و بدون قواعد محدودکننده هستند نقشی اساسی در حکمرانی هوش مصنوعی دارند و می‌توانند حکمرانی هوش مصنوعی را با تغییرات اساسی مواجه کنند. مساله اصلی در ارتباط نرم‌افزارهای متن‌باز و هوش مصنوعی، ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی است. اینگونه ابزارها به واسطه رایگان و در دسترس بودن می‌توانند در توسعه و گسترش نرم‌افزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی در دو حوزه علم و صنعت نقشی مهم و کلیدی ایفا کنند. همچنین نرم‌افزارهای متن‌باز ضمن سرعت‌بخشی به این توسعه باعث افزایش تجربه‌های حاصل از موضوعات اخلاقی پیرامون هوش مصنوعی شده و غنای تجربی بیشتری را فراهم کرده و به همین سبب زمینه‌ساز استانداردگذاری اخلاقی بهتر در حوزه هوش مصنوعی خواهند شد. از سویی اینگونه نرم‌افزارها نقش پیچیده‌ای در بازار هوش مصنوعی دارند و می‌توانند محرک گسترش نوآوری‌های بنیادی در این حوزه شوند. در ادامه به پنج بحث اساسی در حوزه رابطه متقابل هوش مصنوعی و نرم‌افزارهای متن‌باز و دلالت‌های سیاستی آن می‌پردازیم.
۱.نرم‌افزارهای متن‌باز به توسعه و گسترش هوش مصنوعی سرعت می‌بخشند
نرم‌افزارهای متن‌باز با کاهش سطح پیچیدگی مسائل ریاضی و محاسبات تکنیکی امکان دسترسی طیف گسترده‌تری از افراد به این ابزارها را فراهم می‌کنند. بسیاری از افراد در حوزه‌های شغلی مختلف دانش و مهارت کافی برای استفاده از تکنیک‌های هوش مصنوعی را نداشته و اینگونه ابزارها به آنها کمک می‌کنند تا بدون تسلط بر بخش‌های پیچیده برنامه‌نویسی و الگوریتم‌های ریاضی بتوانند نیازهای متعارف خود از محصولات مبتنی بر هوش مصنوعی را مرتفع کنند.
همچنین رشد و توسعه ابزارهای متن‌باز هوش مصنوعی کار دانشمندان داده را نیز ساده‌تر کرده و در وقت آنها برای تحلیل اطلاعات صرفه‌جویی می‌کند، بدین صورت که دیگر آنها بیشتر وقت خود را صرفا بر تحلیل داده می‌گذارند و توسعه ابزارهای متناسب نیازشان از آنها زمان کمتری را خواهد گرفت. این موضوع سبب افزایش بهره‌وری نیروی کار متخصص که هزینه بالایی نیز برای کارفرمای بخش خصوص دارد می‌شود، همچنین از سمت دیگر دولت نیز از سرمایه‌گذاری‌ای که بر نیروی انسانی از طریق ایجاد آموزش‌های رایگان کرده است بهره بالاتری می‌برد. تربیت این نیروهای در دانشگاه‌ها معمولا هزینه بالایی را به دولت وارد می‌کنند.
همچین فضای نرم‌افزارهای متن‌باز فضایی به شدت مشارکتی است و افراد، نرم‌افزارها یا الگوهای توسعه‌یافته خود را رایگان در اختیار دیگران قرار داده و باعث گسترش هر روزه دانش در این حوزه می‌شوند. همچنین به دلیل استفاده بالا از این ابزارها، باگ‌ها و اشکالات رفع شده و سرعت و کارایی نیز توسط افراد مختلف بهبود می‌یابد. این مجموعه تلاش‌های مشارکتی باعث به‌وجود آمدن یک زیرساخت باکیفیت، کارا و در دسترس عموم از کدهای پیشرفته می‌شود.
۲.نرم‌افزارهای متن‌باز سوگیری‌های هوش مصنوعی را کاهش می‌دهند
یکی دیگر از ظرفیت‌های قابل اشاره نرم‌افزارهای متن‌باز افزایش و توسعه ابعاد هوش مصنوعی اخلاق‌محور «Ethical AI» است.
موضوع تبعیض‌هایی که هوش مصنوعی می‌تواند به آنها دامن بزند به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:
- تبعیض‌های ناشی از استفاده هوش مصنوعی برای گروههای مختلف
- تبعیض‌های ناشی از عدم دسترسی برابر به ابزارهای هوش مصنوعی برای گروه‌ها و مشاغل مختلف
نرم‌افزارهای متن‌باز به‌واسطه عمومی و در دسترس همگان بودن امکان ارزیابی خروجی‌های تحلیل‌های آنها را فراهم می‌سازد و به سادگی برای متخصصین مشخص خواهد شد که آیا این ابزار توسعه پیدا کرده به انواع و اقسام تبعیض‌های قومی، نژادی، جنسیتی و مالی دامن می‌زند یا خیر. با اعلام نتایج این بررسی‌ها تمایل‌ها بیشتر به سمت استفاده از ابزارهایی خواهد رفت که این جنبه در ایشان بهتر رعایت شده باشد. همچینین در مورد نوع دوم تبعیض، نرم‌افزارهای متن‌باز با ایجاد دسترسی رایگان و برابر به ابزارهای هوش مصنوعی این امکان را به هر فرد یا هر گروهی می‌دهند که با یک زیرساخت حداقلی بتواند به توسعه راهکارهایی که فکر می‌کند از نظر اقتصادی و اجتماعی مفید هستند بپردازد. از این طریق عملا انحصار در بسیاری از زمینه‌ها از بین رفته و کارآفرینی این حوزه منحصر در شرکت‌های بزرگ و صاحب فناوری نمی‌شود.
در حال حاضر تمرکز بودجه‌ای دولت‌ها بر حمایت از شرکت‌های نوآوری و صاحب فناوری در هوش مصنوعی و سرمایه‌گذاری در دانشگاه‌ها برای گسترش تحقیقات پایه هوش مصنوعی است، درحالیکه نرم‌افزارهای متن‌باز این ظرفیت را دارند تا گسترس و توسعه هر دو این موارد را آسان‌تر کنند و در بودجه دولتی استفاده شده برای تحقیقات و توسعه و هچنین حمایت‌های مالی زیرساختی صرفه‌جویی کنند. نرم‌افزارهای متن‌باز ضمن مزایای فراوان با چالش تامین مالی برای ادامه خدمات رسانی مواجه هستند و این بخشی است که دولت‌ها باید اقدام کرده و شرایط ادامه حیات و توسعه پایدار آنها را فراهم کنند.
۳.ابزارهای هوش مصنوعی متن‌باز به پیشرفت علم کمک می‌کنند
احتمالا بیش از اینکه شرکت‌های فناور از هوش مصنوعی بهره‌مند شوند محققان علمی از دستاوردهای هوش مصنوعی استفاده خواهند کرد. نقش هوش مصنوعی در یافتن زیرمجموعه‌های mRNA یکی از این موارد است. تا کنون جدایی نقش محقق و برنامه‌نویس امری رایج و پذیرفته شده بوده است، اما با گسترش نرم‌افزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی محققین علوم دیگر که دانش کافی در حوزه برنامه‌نویسی و تحلیل داده را ندارند به مرور توان تولید مطالب علمی را از دست خواهند داد و نمی‌توانند از ظرفیت بالایی هوش مصنوعی برای پیشبرد تحقیقات علمی خود استفاده کنند. نقش نرم‌افزارهای متن‌باز در توسعه علوم مختلف اثبات شده است، برای مثال پروژه نرم‌افزار متن‌باز بایوکانداکتور (Bioconductor) که در سال 2001 بنیان‌گذاری شده است حالا بیشتر 2000 ابزار متن‌باز برای آنالیز ژنوم‌ها دارد. به همین دلیل لازم است تا دولت‌ها ضمن حمایت از توسعه نرم‌افزارهای متن‌باز در حوزه مطالعات علمی بر رد و بدل اطلاعات علمی و تجربی استفاده از نرم‌افزارهای متن‌باز نیز نظارت مستمر داشته باشند تا این دانش ضمنی به راحتی در جامعه علمی جریان پیدا کند و باعث سرریز دانشی شود.
۴.نرم‌افزارهای متن‌باز مانع رقابت بیش از حد بخش تکنولوژی می‌شوند
نرم‌افزارهای متن‌باز تاثیرات مهمی بر سیاست‌گذاری رقابت در میدان هوش مصنوعی می‌گذارند. در ابتدا به نظر می‌رسد این نرم‌افزارها باعث افزایش رقابت در بازار می‌شوند، اما این گزاره به طور کلی قابل نتیجه‌گیری نیست و در شرایط گوناگون اثرات متفاوتی مورد انتظار است. از طرفی انتشار عمومی کدها باعث دسترسی بالاتر و بهتر عموم افراد جامعه می‌شود و باعث رشد و توسعه بیشتر هوش مصنوعی بدون نیاز به نیروهای تربیت‌شده با توانمندی بالا در این حوزه خواهد شد. از طرف دیگر، رشد استفاده از این ابزارها که توسط شرکت‌های بزرگ تکنولوژی فراهم شده‌اند باعث انحصار بیشتر این شرکت‌های در حوزه نرم‌افزارهای متن‌باز خواهد شد، چراکه رقابت با شرکت‌های بزرگ فناوری لزوما با دسترسی به دانش عینی برنامه‌نویسی و کدهای آنها شدنی نیست. دو ابزار مشهور یادگیری عمیق Tensorflow و PyTorch که محصول دو شرکت گوگل و فیسبوک هستند، نقشی دقیقا خلاف انتظار را دارند و استفاده مدام کاربران در سراسر دنیا از آنان باعث تقویت موقعیت انحصاری این شرکت‌ها شده است. هم‌اکنون بیشتر مشارکت‌های صورت گرفته در توسعه Tensorflow توسط خود کارمندان گوگل انجام می‌شود و گوگل برای انجام این کار مکانیزم‌های تشویقی نیز در نظر گرفته است، مشابه همین شرایط در محصول پر استفاده PyTorch شرکت فیسبوک نیز وجود دارد. این موضوع نشان می‌دهد که شرکت‌های بزرگ تسلط خود بر تولید ابزارهای هوش مصنوعی حتی در فضای متن‌باز را به صورت غیرمستقیم حفظ کرده‌اند. البته این موضوع باعث شفاف‌تر شدن و همچنین در دسترس بودن دانش ضمنی آنها می‌شود اما دموکراتیکزه کردن تکنولوژی از این طریق کمی بعید به نظر می‌رسد. همچنین این شرکت‌های تلاش زیادی می‌کنند تا دیگر نرم‌افزارهای متن‌باز را نیز از بازار حذف کرده و بر بازار مسلط شوند.
استفاده بیش از پیش محققان علوم مختلف از این ابزارها نیز باعث رشد و بهتر شدن این الگوریتم‌ها شده و به‌طور غیرمستقیم به این شرکت‌ها کمک می‌کند تا محصولات و نرم‌افزارهای خود را بدون نیاز به صرف هزینه و زمان اضافی و با کمک عموم افراد استفاده‌کننده بهبود دهند. این فرآیند دلالت‌های سیاستی مهمی در قانون‌گذاری و حمایت‌های دولتی از بازار را در بر دارد. بدون توجه و بررسی عمیق و دقیق، حمایت‌های دولتی برای توسعه نرم‌افزارهای هوش مصنوعی می‌تواند صرف تقویت و بهبود نرم‌افزارهای متن‌باز شرکت‌های بزرگ فناوری شود و بیشتر منابع به هدر رفته و دقیقا بر خلاف برنامه‌ریزی خود عمل کنند و انحصار در این حوزه را تشدید کنند. در واقع شرکت‌های کوچک‌تر هنگام استفاده از نرم‌افزارهای متن‌باز شرکت‌های بزرگ به تقویت و بهبود کیفیت این ابزارها کمک می‌کنند.
۵.نرم‌افزارهای متن‌باز استاندارهای هوش مصنوعی پایه را تعریف می‌کنند
نرم‌افزارهای متن‌باز همچنین نقشی اساسی در تعاملات بین‌المللی برای استانداردگذاری هوش مصنوعی دارند که تا کنون نادیده گرفته شده است. کشورهای مختلف در جهان در تلاش‌اند تا استاندارد هوش مصنوعی خود را در دنیای نرم‌افزار تسلط بخشند، غافل از اینکه نقش نرم‌افزارهای متن‌باز در این حوزه بسیار کلیدی است. استفاده فراوان طیف گسترده‌ای برنامه‌نویسان و محققین از این ابزارها در سراسر جهان، زبان نرم‌افزارهای متن‌باز را به زبان مشترک تبادلات علمی و فنی در این حوزه مبدل خواهد کرد.
چالش تفسیر و ترجمه زبان‌های مختلف هوش مصنوعی به یکدیگر امروزه چالشی جدی است و تلاش گروههای مختلف بدون توجه به فضای غیرسمی فعالیت دانشمندان داده، هنوز به راه‌حل مناسبی برای رفع این چالش‌ها نرسیده است. بیشتر ارتباطات و استاندارگذاری‌ها بین این افراد در فضاهایی مانند، توییتر، بلاگ‌ها و نرم‌افزارهای متن‌باز اتفاق می‌افتد که تا کنون در بحث‌های استانداردگذاری هوش مصنوعی به آنها توجه لازم نشده است. شرکت‌های بزرگ نیز در این فضا به شدت فعال بوده و هر کدام تلاش می‌کنند تا استانداردهای خود را در این زمینه قالب کنند. پیش‌بینی نتیجه نهایی تقابل این شرکت‌ها در کنار تعاملات بین‌المللی سخت خواهد بود اما هر کشوری باید برای نتایج گوناگون برنامه‌ریزی لازم را داشته باشد.
در ۵ عنوان مطرح شده دلالت‌های سیاستی و تاثیرات واقعی نرم‌افزارهای متن‌باز در فضای هوش مصنوعی از قانون‌گذاری و استانداردگذاری گرفته تا رقابت و اخلاق تحلیل و شرح شد. نرم‌افزارهای متن‌باز یک واقعیت در فضای حکمرانی هوش مصنوعی هستند و توجه به آنها می‌تواند زمینه‌ساز بهره‌مندی بهتر و رشد و توسعه نرم‌افزارهای هوش مصنوعی و حکمرانی صحیح آنها شوند.
نظرات کاربران